Rozwój kompetencji przyszłości – umiejętności, które będą w cenie w 2030 roku

Przyszłość rynku pracy rysuje się przed nami jak dynamiczny krajobraz pełen możliwości i wyzwań. Według najnowszego raportu Światowego Forum Ekonomicznego „Future of Jobs 2025”, do 2030 roku transformacji ulegnie około 22% obecnych stanowisk pracy, a aż 44% umiejętności pracowników będzie wymagało znaczących zmian lub uzupełnień. To nie jest odległa wizja – to rzeczywistość, która kształtuje się już dziś. Firmy na całym świecie intensywnie przygotowują się do tej rewolucji, a pracownicy, którzy zainwestują w rozwój odpowiednich kompetencji, zyskają przewagę konkurencyjną na lata. Klucz do sukcesu leży w zrozumieniu, które umiejętności będą najcenniejsze oraz w opanowaniu skutecznych metod ich rozwijania.

Rewolucja technologiczna jako katalizator zmian

Sztuczna inteligencja przekształca rynek pracy w tempie, które jeszcze dekadę temu wydawało się niemożliwe. Według badań przeprowadzonych przez Światowe Forum Ekonomiczne, aż 41% firm planuje redukcję zatrudnienia do 2030 roku w wyniku automatyzacji procesów przez AI. Jednocześnie 77% przedsiębiorstw deklaruje gotowość inwestowania w przekwalifikowanie swoich pracowników, aby lepiej współpracowali z nowymi technologiami. Ten paradoks pokazuje, że nie mamy do czynienia z prostym zastępowaniem ludzi przez maszyny, lecz z fundamentalną przemianą sposobu pracy.

Automatyzacja dotyka przede wszystkim zadania rutynowe i przewidywalne. McKinsey Global Institute prognozuje, że do 2030 roku nawet 30% obecnych zawodów może zostać zastąpionych przez algorytmy i roboty. Najbardziej zagrożone są stanowiska takie jak kasjerzy, pracownicy administracyjni, sekretarki czy specjaliści ds. płac. Z drugiej strony, rosnące znaczenie AI stwarza zupełnie nowe miejsca pracy – od specjalistów ds. sztucznej inteligencji i uczenia maszynowego, przez audytorów algorytmów, po ekspertów ds. etyki AI.

Sektor finansowy i elektroniczny wykazuje najwyższą gotowość do transformacji – odpowiednio 97% i 95% firm w tych branżach spodziewa się zmian wymuszonych przez AI. To oznacza, że specjaliści pracujący w tych obszarach muszą być szczególnie aktywni w rozwijaniu nowych kompetencji. Jednocześnie firmy coraz bardziej doceniają umiejętności, które AI nie potrafi zastąpić: kreatywność, inteligencję emocjonalną, zdolność do kompleksowego rozwiązywania problemów oraz umiejętności interpersonalne.

Transformacja nie oznacza końca ludzkiej pracy – przeciwnie, redefiniuje jej charakter. Pracownicy przyszłości będą współpracować z AI, wykorzystując technologię do wzmacniania swoich naturalnych zdolności. Kluczowe będzie zrozumienie, jak efektywnie integrować ludzkie kompetencje z możliwościami sztucznej inteligencji.

Kompetencje analityczne jako fundament przyszłości

Myślenie analityczne i rozwiązywanie problemów dominuje we wszystkich prognozach dotyczących najbardziej pożądanych umiejętności przyszłości. Aż 85% pracodawców wskazuje te kompetencje jako kluczowe dla 2030 roku. W świecie, gdzie ilość dostępnych danych rośnie wykładniczo, umiejętność ich przetwarzania, analizy i wyciągania trafnych wniosków staje się fundamentalną kompetencją zawodową.

Współczesna analityka danych wykracza daleko poza tradycyjne statystyki. Obejmuje zdolność do pracy z big data, rozumienia wzorców w złożonych zbiorach informacji oraz podejmowania decyzji opartych na dowodach. Specjaliści muszą opanować narzędzia takie jak Python, R, SQL oraz platformy analityczne jak Tableau czy Power BI. Równie ważna jest umiejętność wizualizacji danych – przekształcania surowych informacji w czytelne i przekonujące prezentacje dla różnych grup odbiorców.

Krytyczne myślenie stanowi naturalną kontynuację umiejętności analitycznych. W erze dezinformacji i nadmiaru informacji, zdolność do oceny wiarygodności źródeł, identyfikowania manipulacji oraz rozumienia kontekstu staje się nieoceniona. Pracownicy przyszłości muszą potrafić odróżniać fakty od opinii, rozpoznawać błędy logiczne oraz formułować argumenty oparte na solidnych przesłankach.

Rozwiązywanie złożonych problemów wymaga połączenia myślenia analitycznego z kreatywnością. Współczesne wyzwania biznesowe rzadko mają proste, jednoznaczne rozwiązania. Wymagają interdyscyplinarnego podejścia, umiejętności łączenia informacji z różnych dziedzin oraz gotowości do eksperymentowania z nowatorskimi rozwiązaniami. Metodologie takie jak Design Thinking, Lean Startup czy Agile stają się standardowymi narzędziami w arsenale nowoczesnego profesjonalisty.

Kreatywność i innowacyjność w erze automatyzacji

Paradoksalnie, im bardziej zaawansowane stają się technologie automatyzacji, tym większego znaczenia nabierają typowo ludzkie zdolności kreatywne. Kreatywność i innowacyjność to drugi najważniejszy zestaw kompetencji wskazywany przez 82% pracodawców jako kluczowy dla przyszłości. AI potrafi analizować wzorce i generować rozwiązania w oparciu o istniejące dane, ale nie posiada zdolności do prawdziwie przełomowego, nieszablonowego myślenia.

Kreatywne podejście do problemów oznacza umiejętność wyjścia poza konwencjonalne schematy myślenia. W praktyce przekłada się to na zdolność do generowania niestandardowych rozwiązań, łączenia pozornie niezwiązanych ze sobą koncepcji oraz tworzenia innowacyjnych produktów i usług. Firmy coraz częściej poszukują pracowników, którzy potrafią spojrzeć na wyzwania z zupełnie nowej perspektywy.

Innowacyjność w kontekście biznesowym to nie tylko wymyślanie nowości, ale również umiejętność ich wdrażania i skalowania. Oznacza zrozumienie procesów innowacji, od identyfikacji potrzeb rynkowych, przez prototypowanie, testowanie, aż po komercjalizację. Specjaliści przyszłości muszą być równie biegli w generowaniu pomysłów, jak w ich praktycznej realizacji.

Interdyscyplinarność staje się kluczowym aspektem kreatywności. Największe przełomy powstają na przecięciu różnych dziedzin wiedzy. Dlatego tak ważne jest rozwijanie szerokiej perspektywy, poznawanie trendów w różnych branżach oraz umiejętność transferowania rozwiązań między sektorami. Przykładem może być zastosowanie rozwiązań z gamefikacji w edukacji czy przeniesienie metod z biotechnologii do przemysłu spożywczego.

Kultura eksperymentowania to kolejny element kompetencji innowacyjnych. Przyszłość należy do organizacji i jednostek, które nie boją się porażki, lecz traktują ją jako źródło nauki. Mindset „fail fast, learn faster” pozwala na szybkie iteracje, ciągłe doskonalenie oraz adaptację do zmieniających się warunków rynkowych.

Inteligencja emocjonalna jako przewaga konkurencyjna

W świecie zdominowanym przez technologie, inteligencja emocjonalna staje się jedną z najcenniejszych kompetencji ludzkich – 78% pracodawców uznaje ją za kluczową dla sukcesu w 2030 roku. To obszar, w którym ludzie mają naturalną przewagę nad sztuczną inteligencją i gdzie ta przewaga prawdopodobnie utrzyma się przez bardzo długi czas.

Samoświadomość emocjonalna stanowi fundament inteligencji emocjonalnej. Obejmuje umiejętność rozpoznawania własnych emocji, zrozumienia ich źródeł oraz wpływu na podejmowane decyzje i zachowania. W dynamicznym środowisku pracy, gdzie stres i presja są na porządku dziennym, zdolność do samoregulacji emocjonalnej staje się kluczową kompetencją zawodową.

Empatia i rozumienie innych to umiejętności niezbędne w każdej roli zawodowej wymagającej współpracy z ludźmi. W miarę jak praca staje się coraz bardziej zespołowa i międzykulturowa, zdolność do wczucia się w perspektywę innych, zrozumienia ich potrzeb i motywacji oraz skutecznego budowania relacji zyskuje na znaczeniu. Dotyczy to nie tylko ról menedżerskich, ale również specjalistycznych stanowisk wymagających współpracy z klientami, partnerami czy członkami zespołu.

Zarządzanie relacjami to najwyższy poziom inteligencji emocjonalnej. Obejmuje umiejętność budowania zaufania, rozwiązywania konfliktów, motywowania innych oraz tworzenia pozytywnej atmosfery współpracy. W erze pracy zdalnej i hybrydowej, gdy tradycyjne sposoby budowania relacji zawodowych ulegają transformacji, te kompetencje stają się jeszcze bardziej cenne.

Odporność emocjonalna i resilience to zdolności, które pozwalają na skuteczne radzenie sobie ze stresem, niepewnością oraz zmianami. Współczesny rynek pracy charakteryzuje się wysoką dynamiką i nieprzewidywalnością. Pracownicy, którzy potrafią zachować równowagę emocjonalną w trudnych sytuacjach, szybko się regenerować po porażkach oraz utrzymywać motywację w obliczu wyzwań, mają znaczną przewagę konkurencyjną.

Kompetencje cyfrowe jako język przyszłości

Zaawansowane umiejętności cyfrowe to obszar, który doświadczy najbardziej dynamicznego rozwoju – prognozy wskazują na 125% wzrost zapotrzebowania do 2030 roku. To nie oznacza, że każdy musi zostać programistą, ale podstawowa biegłość cyfrowa staje się równie ważna jak umiejętność czytania i pisania.

Programowanie i automatyzacja procesów to umiejętności, które znajdą zastosowanie w niemal każdej branży. Znajomość języków takich jak Python, JavaScript czy SQL pozwala na automatyzację rutynowych zadań, analizę danych oraz tworzenie prostych aplikacji. Narzędzia no-code i low-code, takie jak Zapier, Microsoft Power Automate czy Airtable, umożliwiają automatyzację procesów biznesowych bez konieczności głębokiej wiedzy programistycznej.

Cyberbezpieczeństwo staje się krytyczną kompetencją w erze rosnących zagrożeń cyfrowych. Zgodnie z prognozami firmy Gartner, do 2025 roku większość dużych organizacji wdroży zaawansowane systemy ochrony danych i będzie potrzebować specjalistów ds. bezpieczeństwa informatycznego. Podstawowa wiedza o ochronie danych, rozpoznawaniu zagrożeń oraz reagowaniu na incydenty bezpieczeństwa będzie wymagana nie tylko od specjalistów IT, ale od wszystkich pracowników.

Kompetencje związane z AI i uczeniem maszynowym doświadczą eksplozywnego wzrostu – prognozy mówią o 220% zwiększeniu zapotrzebowania do 2030 roku. To obejmuje nie tylko umiejętność tworzenia algorytmów AI, ale również efektywnego wykorzystywania narzędzi opartych na sztucznej inteligencji w codziennej pracy. Znajomość platform takich jak GPT, Midjourney, czy narzędzi analitycznych wykorzystujących machine learning stanie się standardem w wielu zawodach.

Zarządzanie danymi i analityka to kompetencje, które zyskują na znaczeniu wraz z rosnącą ilością generowanych informacji. Umiejętność zbierania, przetwarzania, analizowania oraz interpretowania danych staje się kluczowa w podejmowaniu decyzji biznesowych. Narzędzia takie jak Tableau, Power BI, Google Analytics czy Excel z zaawansowanymi funkcjami to podstawowe wyposażenie nowoczesnego profesjonalisty.

Przywództwo w erze transformacji cyfrowej

Przywództwo i wpływ społeczny to kompetencje wskazywane przez 72% pracodawców jako kluczowe dla przyszłości. Współczesne przywództwo znacznie różni się od tradycyjnych modeli hierarchicznego zarządzania. W świecie pracy rozproszonej, międzykulturowych zespołów oraz szybkich zmian, liderzy muszą opanować zupełnie nowe umiejętności.

Przywództwo transformacyjne polega na zdolności do inspirowania innych do przekraczania własnych granic oraz realizacji wizji, która wydaje się niemożliwa do osiągnięcia. Liderzy przyszłości muszą potrafić komunikować sens zmian, budować zaangażowanie wokół wspólnych celów oraz motywować zespoły do podejmowania wyzwań. To wymaga nie tylko charyzmatu, ale również głębokiego zrozumienia ludzkich potrzeb i aspiracji.

Zarządzanie zmianą staje się codziennością nowoczesnych organizacji. Liderzy muszą opanować metodologie change managementu, umieć przewodzić transformacji cyfrowej oraz wspierać pracowników w adaptacji do nowych realiów. To obejmuje umiejętność komunikowania wizji przyszłości, adresowania obaw i oporów oraz tworzenia kultury otwartej na innowacje.

Budowanie zespołów zdalnych i hybrydowych to zupełnie nowa kompetencja przywódcza. Tradycyjne metody zarządzania zespołem, oparte na fizycznej obecności w biurze, przestają być skuteczne. Liderzy przyszłości muszą potrafić budować zaufanie na odległość, zapewniać efektywną komunikację w środowisku cyfrowym oraz utrzymywać wysoką wydajność i zaangażowanie pracowników niezależnie od ich lokalizacji.

Różnorodność i inkluzywność to obszary, które zyskują rosnące znaczenie w kontekście globalnego rynku pracy oraz wielopokoleniowych zespołów. Skuteczni liderzy muszą potrafić zarządzać różnorodnymi zespołami, wykorzystywać zalety wynikające z różnorodności perspektyw oraz tworzyć środowisko, w którym każdy członek zespołu może w pełni wykorzystać swój potencjał.

Adaptacyjność jako kluczowa metakompetencja

Zdolność adaptacji i elastyczność to kompetencje wskazywane przez 70% pracodawców jako niezbędne dla sukcesu w przyszłości. W świecie permanentnej zmiany, umiejętność szybkiego dostosowywania się do nowych warunków staje się kluczową przewagą konkurencyjną.

Mentalne modele adaptacji to sposoby myślenia, które pozwalają na skuteczne radzenie sobie z niepewnością i zmianą. Obejmują one gotowość do kwestionowania własnych założeń, otwartość na nowe perspektywy oraz zdolność do szybkiego uczenia się i implementowania nowych rozwiązań. Pracownicy przyszłości muszą być komfortowi z brakiem jednoznacznych odpowiedzi oraz potrafić podejmować decyzje w warunkach niepełnej informacji.

Elastyczność poznawcza to zdolność do przełączania między różnymi zestawami reguł, koncepcjami czy sposobami myślenia w zależności od sytuacji. W praktyce oznacza to umiejętność pracy w różnych kontekstach, adaptacji do zmieniających się priorytetów oraz efektywnego funkcjonowania w interdyscyplinarnych zespołach.

Uczenie się przez całe życie (lifelong learning) staje się nie tyle opcją, ile koniecznością. Tradycyjny model „nauka-praca-emerytura” zostaje zastąpiony przez ciągły proces rozwoju kompetencji. Szacuje się, że do 2030 roku aż 50% pracowników będzie wymagało przekwalifikowania lub znacznego podniesienia kwalifikacji.

Resilience organizacyjna to zdolność do szybkiej regeneracji po kryzysach oraz wykorzystywania trudności jako okazji do rozwoju. Pandemia COVID-19 pokazała, jak ważne są te kompetencje. Organizacje i indywidualni pracownicy, którzy potrafili szybko się przystosować do nowej rzeczywistości, nie tylko przetrwali kryzys, ale często wyszli z niego wzmocnieni.

Skuteczne metody rozwoju kompetencji przyszłości

Identyfikacja kluczowych kompetencji to dopiero pierwszy krok – równie ważne jest opanowanie skutecznych metod ich rozwijania. Badania pokazują znaczne różnice w efektywności różnych podejść do nauki i rozwoju profesjonalnego.

Praktyczne projekty i doświadczenie zawodowe okazują się najskuteczniejszą metodą rozwoju kompetencji – z oceną 9.2 na 10-punktowej skali skuteczności. Teoria bez praktyki pozostaje bezużyteczna, podczas gdy praktyka pozwala na głębokie zrozumienie i automatyzację umiejętności. Pracownicy powinni aktywnie poszukiwać projektów, które pozwolą im zastosować nowe kompetencje w rzeczywistych warunkach biznesowych.

Mentoring i coaching zajmują drugie miejsce pod względem skuteczności (8.8/10). Indywidualne wsparcie doświadczonego mentora pozwala na spersonalizowanie procesu rozwoju, uniknięcie typowych błędów oraz szybsze osiągnięcie zaawansowanego poziomu kompetencji. Programy mentorskie, zarówno formalne jak i nieformalne, stają się standardem w organizacjach inwestujących w rozwój pracowników.

Kursy online i e-learning (8.5/10) oferują niezrównaną elastyczność oraz dostęp do najlepszych ekspertów na świecie. Platformy takie jak Coursera, edX, Udemy czy LinkedIn Learning umożliwiają naukę w dowolnym czasie i miejscu. Kluczowe jest jednak świadome podejście do wyboru kursów – najskuteczniejsze są te, które łączą teorię z praktycznymi ćwiczeniami i projektami.

Szkolenia i warsztaty praktyczne (8.3/10) pozwalają na intensywne zanurzenie się w tematyce oraz bezpośrednią interakcję z ekspertami i innymi uczestnikami. Szczególnie wartościowe są warsztaty typu hands-on, które skupiają się na praktycznym zastosowaniu umiejętności.

Networking i społeczności branżowe (7.8/10) to często niedoceniany sposób rozwoju kompetencji. Uczestnictwo w konferencjach, meetupach, forach dyskusyjnych oraz społecznościach online pozwala na wymianę doświadczeń, poznawanie najnowszych trendów oraz budowanie relacji zawodowych, które mogą okazać się kluczowe dla kariery.

Zielone kompetencje jako wymóg przyszłości

Kompetencje związane ze zrównoważonym rozwojem doświadczą wzrostu o 115% do 2030 roku, co czyni je jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających się obszarów. Transformacja ekologiczna nie jest już opcjonalną inicjatywą CSR – to kluczowy element strategii biznesowej organizacji na całym świecie.

Zrozumienie zasad ekonomii cyrkularnej staje się podstawową kompetencją w wielu branżach. Pracownicy muszą rozumieć koncepcje takie jak life cycle assessment, carbon footprint, circular design czy sustainable supply chain management. To wiedza praktyczna, która pozwala na identyfikację możliwości oszczędności kosztów oraz redukcji wpływu na środowisko.

ESG (Environmental, Social, Governance) to obszar, który zyskuje rosnące znaczenie w świecie finansów i inwestycji. Specjaliści muszą rozumieć kryteria zrównoważonego inwestowania, potrafić oceniać ryzyko środowiskowe oraz społeczne, a także opracowywać strategie compliance z rosnącymi regulacjami dotyczącymi raportowania ESG.

Technologie zielone to dziedzina, która oferuje ogromne możliwości rozwoju kariery. Od inżynierii energii odnawialnej, przez rozwój technologii magazynowania energii, po projektowanie zrównoważonych materiałów i procesów produkcyjnych – zielona transformacja tworzy całe nowe sektory gospodarki.

Komunikacja i edukacja w obszarze sustainability to umiejętności potrzebne w każdej organizacji podejmującej wyzwania zrównoważonego rozwoju. Specjaliści muszą potrafić komunikować złożone koncepcje środowiskowe w sposób zrozumiały dla różnych grup odbiorców oraz motywować do zmian behawioralnych.

Personalizacja ścieżki rozwoju kompetencji

Skuteczny rozwój kompetencji przyszłości wymaga strategicznego podejścia oraz personalizacji ścieżki nauki. Każdy profesjonalista musi opracować własny plan rozwoju, uwzględniając specyfikę branży, obecny poziom umiejętności oraz długoterminowe cele kariery.

Diagnoza kompetencyjna powinna być punktem wyjścia każdej ścieżki rozwoju. Obiektywna ocena obecnych umiejętności, identyfikacja luk kompetencyjnych oraz zrozumienie wymagań stanowiska docelowego pozwala na optymalne zaplanowanie inwestycji w rozwój. Narzędzia takie jak testy kompetencyjne, assessmenty 360 stopni czy portfolio umiejętności pomagają w precyzyjnym określeniu punktu startowego.

Strategia 70-20-10 to sprawdzona formuła alokacji czasu na rozwój kompetencji: 70% czasu powinno być poświęcone na praktyczne doświadczenia i wyzwania zawodowe, 20% na uczenie się od innych (mentoring, coaching, networking), a 10% na formalne szkolenia i kursy. Ta proporcja zapewnia optymalne połączenie teorii z praktyką.

Mikronauczanie i mikroumiejętności to trend, który zyskuje na popularności w erze skróconej uwagi i intensywnego trybu życia. Zamiast długich kursów, specjaliści mogą rozwijać kompetencje poprzez krótkie, skoncentrowane na konkretnych umiejętnościach moduły edukacyjne. Platformy takie jak LinkedIn Learning, MasterClass czy specjalistyczne aplikacje mobilne oferują takie możliwości.

Budowanie portfolio kompetencji to proces, który powinien być dokumentowany i regularnie aktualizowany. Certyfikaty, ukończone projekty, rekomendacje oraz konkretne osiągnięcia tworzą wiarygodną prezentację rozwoju profesjonalnego. W erze elastycznego rynku pracy, gdzie zmiana pracy czy nawet branży staje się normą, dobrze udokumentowane kompetencje są kluczowym atutem.

Rola organizacji w rozwoju kompetencji przyszłości

Chociaż odpowiedzialność za rozwój kompetencji spoczywa przede wszystkim na indywidualnych profesjonalistach, organizacje odgrywają kluczową rolę w tworzeniu środowiska sprzyjającego nauce i rozwojowi.

Kultura uczenia się to fundament organizacji przyszłości. Firmy, które chcą przyciągnąć i zatrzymać najlepsze talenty, muszą inwestować w tworzenie środowiska, gdzie eksperymentowanie, popełnianie błędów oraz ciągłe uczenie się są nie tylko akceptowane, ale aktywnie wspierane. To wymaga zmiany systemów oceny wydajności, struktur wynagrodzeń oraz codziennych praktyk zarządczych.

Programy rozwoju talentów powinny być dostosowane do indywidualnych potrzeb oraz aspiracji pracowników. Zamiast uniwersalnych szkoleń, organizacje coraz częściej oferują spersonalizowane ścieżki rozwoju, mentoring, możliwości rotacji między działami oraz uczestnictwo w projektach rozwojowych.

Partnerstwa edukacyjne z uniwersytetami, szkołami biznesu oraz platformami online pozwalają organizacjom na oferowanie pracownikom dostępu do najwyższej jakości zasobów edukacyjnych. Programy takie jak corporate universities czy internal academies stają się standardem w dużych korporacjach.

Systemy zarządzania wiedzą umożliwiają gromadzenie, systematyzowanie oraz udostępnianie wiedzy organizacyjnej. W erze pracy zdalnej oraz wysokiej rotacji pracowników, skuteczne systemy knowledge management stają się krytyczne dla utrzymania kompetencji organizacyjnych.

Przyszłość która dzieje się już dziś

Rozwój kompetencji przyszłości to nie projekt na przyszłość – to pilna potrzeba teraźniejszości. Organizacje i indywidualni profesjonaliści, którzy rozpoczną transformację już dziś, zyskają znaczną przewagę konkurencyjną. Ci, którzy będą czekać, ryzykują zostaniem w tyle w dynamicznie zmieniającym się świecie pracy.

Inwestycja w kompetencje przyszłości to inwestycja długoterminowa, która procentuje przez całą karierę zawodową. W świecie, gdzie średni czas życia zawodu skraca się do kilku lat, a technologie rozwijają się w tempie wykładniczym, jedyną stałą jest zmiana. Profesjonaliści, którzy opanują umiejętność ciągłego uczenia się oraz adaptacji, będą mogli wykorzystywać każdą zmianę jako okazję do rozwoju.

Przyszłość należy do tych, którzy potrafią łączyć zaawansowane kompetencje techniczne z głęboką inteligencją emocjonalną, analityczne myślenie z kreatywnością, oraz indywidualne mistrzostwo z umiejętnością współpracy w zespole. To nie jest łatwe wyzwanie, ale dla tych, którzy je podejmą, otwierają się nieograniczone możliwości rozwoju i sukcesu zawodowego.

Era kompetencji przyszłości rozpoczęła się już dzisiaj. Pytanie nie brzmi, czy te zmiany nas dotkną, ale czy będziemy ich architektami, czy jedynie biernymi obserwatorami. Wybór należy do każdego z nas.